Esta es nuestra fe. Teología para universitarios (31 page)

Read Esta es nuestra fe. Teología para universitarios Online

Authors: Luis González-Carvajal Santabárbara

Tags: #Religión, Ensayo

Capítulo 4

[1]
ARISTÓTELES,
Metafísica
, lib. 1, cap. 2 (
Obra
s, Aguilar, Madrid, 2.a ed., 1977, p. 912).
<<

[2]
Der Spiegel (11 de abril de 1966) 93.
<<

[3]
GOETHE, Johann Wolfgang,
Fausto
(
Obras completas
, t. 3, Aguilar, Madrid, 4ª ed., 1973, p. 1.309).
<<

[4]
Es el Evangelio apócrifo de Pedro (36-39), un escrito del siglo II, el que nos ha transmitido un relato minucioso y fantástico de la resurrección: «Vieron los cielos abiertos y dos varones que bajaban de allí teniendo un gran resplandor y acercándose al sepulcro. Y la piedra aquella que habían echado sobre la puerta, rodando por su propio impulso, se retiró a un lado, con lo que el sepulcro quedó abierto y ambos jóvenes entraron. Al verlo, pues, aquellos soldados, despertaron al centurión y a los ancianos, pues también éstos se encontraban allí haciendo la guardia. Y, estando ellos explicando lo que acababan de ver, advierten de nuevo tres hombres saliendo del sepulcro, dos de los cuales servían de apoyo a un tercero, y una cruz que iba en pos de ellos» (SANTOS OTERO, Aurelio,
Los evangelios apócrifos
, BAC, Madrid, 2ª ed., 1963, pp. 389-390).
<<

[5]
Traducción de la Biblia Hebrea (Antiguo Testamento) al griego realizada entre los años 250 y 150 a.C. Se llama así porque, según una leyenda transmitida por la epístola de Aristeas, fue realizada por 72 judíos (seis de cada tribu) en 72 días (cfr. DIEZ MACHO, Alejandro,
Apócrifos del Antiguo Testamento
, t. 2, Cristiandad, Madrid, 1983, pp. 19-63).
<<

[6]
TOMAS DE AQUINO, Suma Teológica, 3, q. 55, a. 2 (BAC, t. 12, Madrid, 1955, p. 605).
<<

[7]
UNAMUNO, Miguel de,
Del sentimiento trágico de la vida
(
Obras completas,
t. 7, Escélicer, Madrid, 1966, p. 136).
<<

[8]
UNAMUNO,
o. c
. (
Ibidem
, pp. 135, 262, 264…).
<<

[9]
MARX, Karl,
Contribución a la crítica de la economía política
, Alberto Corazón, Madrid, 2ª ed., 1978, p. 43.
<<

[10]
BLOCH, Ernst,
El principio esperanza
, t. 3, Aguilar, Madrid, 1980, p. 287.
<<

[11]
CAMUS, Albert,
El mito de Sísifo
(
Obras completas
, t. 2, Aguilar, México, 3ª ed., 1973, p. 189).
<<

[12]
BARTH, Karl,
Kirchliche Dogmatik
, t. 4-3, München, 1959, pp. 378 y 385.
<<

[13]
AGUSTÍN DE HIPONA,
Sermón
157, 3 (
Obras completas de San Agustín
, t. 23, BAC, Madrid, 1983, p. 482).
<<

[14]
CALDERÓN SALAZAR, José,
Amenazado de resurrección: Actualidad Pastoral
(Buenos Aires, mayo 1978).
<<

Capítulo 5

[1]
Cit. en LÁPPLE, Alfred,
Jesús de Nazaret
, Paulinas, Madrid, 2ª ed., 1973, p. 88.
<<

[2]
DS 302 = D 148.
<<

[3]
AGUSTÍN DE HIPONA,
Sermón
52, 16 (
Obras completas de San Agustín
, t. 10, BAC, Madrid, 1983, p. 62).
<<

[4]
Cfr. LEVI-STRAUSS, Claude,
Antropología estructural
, EUDEBA, Buenos Aires, 6ª ed., 1986, pp. 40-41.
<<

[5]
DS 112 = D48.
<<

[6]
CLEMENTE DE ROMA,
Segunda carta a los Corintios
, 1, 1-2 (RUIZ BUENO, Daniel,
Padres Apostólicos
, BAC, Madrid, 2ª ed., 1967, p. 357).
<<

[7]
POULAIN, Claude, y WAGNON, Claude,
«Et vous, qui dites- vous que je suis?»
: La Lettre 102 (febrero de 1967) 19.
<<

[8]
Trataremos ese tema con cierto detenimiento en el capítulo titulado «Cuando Dios trabaja, el hombre suda».
<<

[9]
Esa fue la postura del
docetismo
, herejía de los primeros siglos del cristianismo, cuyo nombre viene del griego
doqueo
(«parecer»).
<<

[10]
VATICANO II, Gaudium et Spes, 22 b.
<<

[11]
BOFF, Leonardo,
Jesucristo el Liberador. Ensayo de cristología crítica para nuestro tiempo
, Sal Terrae, Santander, 1980, p. 189.
<<

[12]
AGUSTÍN DE HIPONA,
Carta
187, 34 (
Obras completas de San Agustín
, t. 11 a, BAC, Madrid, 3.a ed., 1987, pp. 830-831).
<<

[13]
«Monofisismo» viene del griego
mono-physis
(«una naturaleza »).
<<

[14]
RAHNER, Karl, C
urso Fundamental sobre la Fe
, Herder, Barcelona, 1979, pp. 340-341. Merece la pena leer las páginas que dedica Olegario GONZÁLEZ DE CARDEDAL a la fórmula «Jesús es Dios» en su libro
Jesús de Nazaret. Aproximación a la Cristología
, BAC, Madrid, 1975, pp. 504-521.
<<

Capítulo 6

[1]
ANSELMO DE CANTERBURY,
Por qué Dios se hizo hombre
, lib. 2, cap. 19 (
Obras completas
, t. 1, BAC, Madrid, 1952, p. 885).
<<

[2]
LUTERO, Martín,
Comentario de la Epístola a los Gálatas
; cit. en RICHARD, Louis,
El misterio de la Redención
, Península, Barcelona, 1966, p. 193.
<<

[3]
BOSSUET, Jacques-Bénigne,
Sermón pour le vendredi saint
(
Oeuvres oratoires
, t. 3, Desclée de Brouwer, París, 1981, p. 383).
<<

[4]
MADARIAGA, Salvador de,
Dios y los españoles
, Planeta, Barcelona, 1981, p. 185.
<<

[5]
YUTANG, Lin,
La importancia de vivir
, Edhasa, Barcelona, 1980, p. 412.
<<

[6]
BLOCH, Ernst,
El ateísmo en el cristianismo
, Taurus, Madrid, 1983, p. 159.
<<

[7]
NIETZSCHE, Friedrich,
Así habló Zaratustr
a (
Obras completas
, t. 3, Prestigio, Buenos Aires, 1970, p. 422).
<<

[8]
TOMAS DE AQUINO,
Suma contra gentiles
, lib. 3, cap. 122 (BAC, t. 2, Madrid, 2ª ed., 1968, p. 465).
<<

[9]
IRENEO DE LYON,
Adversus Haereses
, 3, 22 (PG 7, 958- 960).
<<

[10]
ABELARDO, Pedro,
Exposición de la Epístola de Pablo a los Romanos
, 2 (PL 178, 836).
<<

[11]
BERNARDO DE CLARA VAL,
Contra los errores de Pedro Abelardo
, cap. 7, núm. 17 (
Obras completas de San Bernardo
, t. 2, BAC, Madrid, 1955, p. 1.015).
<<

[12]
Pelagio fue un monje del siglo V que negaba la necesidad de la gracia para salvarse. Su doctrina fue condenada ya entonces (DS 222- 231 = D 101-109 a; DS 238-249 = D 129-142) y nuevamente en el Concilio de Trento (DS 1.510-1.514 = D 787-791; DS 1.551- 1.553 = D 811-813).
<<

[13]
ATANASIO,
Oratio de incarnatione Verbi
, 54 (PG 25, 192);
Epistula ad Adelphium episcopum et confessorem
, 4 (PG 26, 1.077 A);
Oratio II contra Árlanos
, 61 (PG 26, 277 B); GREGORIO DE NISA,
Oratio catechetica magna
, 37, 12 (PG 45, 97 B); GREGORIO NACIANCENO,
Oratio
30, 6 (PG 36, 109);
Oratio
40, 45 (PG 36, 424 B);
Oratio
45, 9 (PG 36, 633); JUAN CRISOSTOMO,
Homilía II in Evangelium Iohannis
, 1 (PG 59, 79); CIRILO DE ALEJANDRÍA,
In Evangelium Iohannis commentarius
, Liber I (PG 73, 153 A-B); JUAN DAMASCENO,
De fide orthodoxa
, 4, 13 (PG 94, 1.137 A-C); etc
<<

[14]
PALADIO,
El mundo de los Padres del Desierto (La Historia Lausíaca
), cap. 37 (Studium, Madrid, 1970, p. 183).
<<

[15]
VATICANO II,
Gaudium et Spes
, 38.
<<

[16]
TOMAS DE AQUINO,
Quaestiones disputatae de caritate
, 8 ad 17.
<<

[17]
JEREMÍAS, Joachim,
Teología del Nuevo Testamento
, Sigúeme, Salamanca, 3ª ed., 1977, pp. 129-130.
<<

[18]
HERMAS, El Pastor, comparación 5, cap. 3, núm. 7 (RUIZ BUENO, Daniel,
Padres Apostólicos
, BAC, Madrid, 2ª ed., 1967, p. 1.018); AMBROSIO DE MILÁN,
Sermón
25, 6 (PL 17, 678); PEDRO CRISOLOGO,
Sermón
, 43 (PL 52, 320); LEÓN MAGNO,
Homilía
20, 3 y 49, 6 (
Homilías sobre el año litúrgico
, BAC, Madrid, 1969, pp. 67-68 y 206); BASILIO EL GRANDE,
Homilía contra los ricos
, 3 (PG 31, 285); NECTARIO,
Sobre la fiesta de San Teodoro
, 16 (PG 39, 1.833); CIPRIANO DE CARTAGO,
Sobre las buenas obras y las limosnas
, 5 (
Obras de San Cipriano
, BAC, Madrid, 1964, p. 234); AGUSTÍN DE HIPONA,
Enarraciones sobre los salmos
, 42, 8 (
Obras Completas de San Agustín
, t. 20, BAC, Madrid, 1965, p. 38); etc.
<<

[19]
JUAN CRISÓSTOMO,
Sobre la Primera Carta a los Corintios
, homilía 25, 3 (PG 61, 208).
<<

[20]
PEDRO CRISOLOGO,
Sermón
8 (PL 52, 209).
<<

[21]
LEÓN MAGNO,
Homilía
15, 2 (ÍDEM,
Homilías sobre el año litúrgico
, BAC, Madrid, 1969, pp. 52-53). Cfr. también
homilía
40, 4 (
Ibidem
, p. 173).
<<

[22]
JUAN PABLO II,
Sollicitudo Rei Socialis
, 31 g.
<<

Capítulo 7

[1]
FLAUBERT, Gustave,
Madame Bovary
, Círculo de Lectores, Barcelona, 1965, p. 296.
<<

[2]
FOUREZ, Gérard,
Sacramentos y vida del hombre
, Sal Terrae, Santander, 1983, p. 78.
<<

[3]
DOSTOYEVSKI, Fiodor M.
Los Hermanos Karamasovi
(
Obras completas
, t. 3, Aguilar, Madrid, 10ª ed., 1973, p. 203).
<<

[4]
Transmitido por LACTANCIO,
De ira De
i, 13 (PL 7, 121).
<<

[5]
HOMERO,
La Odisea
, canto 1 (
Obras de Homero
, Planeta, Barcelona, 2ª. ed., 1973, p. 516).
<<

[6]
SHAW, Bemard,
Pigmalión
(
Comedias escogidas
, Aguilar, Madrid, 7ª. ed., 1979, p. 735).
<<

[7]
VATICANO II,
Ad gentes
, 12 b.
<<

[8]
NIETZSCHE, Friedrich,
El Anticristo
, n. 52 (
Obras completas
, t. 4, Prestigio, Buenos Aires, 1970, pp. 242-243).
<<

[9]
LIPPERT, Peter,
El hombre Job habla a su Dios
, Jus, México, 2ª. ed., 1967, pp. 99- 102.
<<

Capítulo 8

[1]
CIRILO DE JERUSALÉN,
Catequesis decimoséptima a los iluminados
, 20 (
Catequesis de San Cirilo de Jerusalén
, PPC, Madrid, 1985, p. 163).
<<

[2]
FILÓN DE ALEJANDRÍA,
De gigantibus
, 28 (Cerf, París, 1963, p. 46). Cfr. n.° 53 (
ed. cit.
, p. 46) y
Quis rerum divinarum
, 265 (Cerf, París, 1966, p. 298).
<<

[3]
FILÓN DE ALEJANDRÍA,
De gigantibus
, 19 (ed. cit., p. 30).
<<

[4]
SCHWEIZER, Eduard, «Pneuma» (KITTEL, ed.,
Theologisches Worterbuch zumNeuen Testament
, t. 6, Stuttgart, 1965, p. 402
<<

[5]
Normas Universales sobre el año litúrgico y sobre el Calendario
, núm. 22 (PARDO, Andrés,
Liturgia de la Eucaristía. Selección de documentos posconciliares
, Coeditores Litúrgicos, Madrid-Barcelona- Estella, 1979, p. 139).
<<

[6]
HIPÓLITO DE ROMA,
Comentario al Cantar de los cantares
, 13, 1.
<<

[7]
Quiero ver la cara de Dios
es el título de un libro de Michel LANCELOT sobre la vida, muerte y resurrección de los hippies (Ibérico Europea de Ediciones, Madrid, 1969).
<<

[8]
La imagen de las «manos de Dios» se encuentra por primera vez en IRENEO DE LYON,
Adversus Haereses
lib. 5, cap. 1, n.° 3 y cap. 16, n.° 1 (PG 7, 1.123 y 1.167). Después la repitieron otros Padres: GREGORIO MAGNO,
Homilía 19 sobre los Evangelios
(
Obras de San Gregorio Magno
, prólogo y lib. 1, c. 2; AMBROSIO DE MILÁN,
Expositio in psalmun
118, 10, 17 (PL 15, 1.340); etc.
<<

[9]
IRENEO DE LYON,
Explicación de la doctrina apostólica
, 7.
<<

[10]
BASILIO EL GRANDE,
Sobre el Espíritu Santo
, 18, 47 (PG 32, 154 B).
<<

[11]
AGUSTÍN DE HIPONA,
Las Confesiones
, lib. 3, cap. 6, n.° 11 (
Obras completas de San Agustín
, t. 2, BAC, Madrid, 5.ª ed., 1968, p. 142).
<<

[12]
En las dos lenguas de la Biblia —hebreo y griego— la palabra que traducimos por Espíritu (Santo) significa también «viento»:
ruah
y
pneuma.
<<

[13]
TERESA DE JESÚS,
Libro de la vida
, cap. 10, núm. 1 (
Obras completas
, BAC, Madrid, 4.ª ed., 1974, p. 55)
<<

[14]
UNAMUNO, Miguel de,
Diario íntimo
, cuaderno 1 (
Obras completas
, t. 8, Escélicer, Madrid, 1966, p. 784)
<<

[15]
BERNANOS, Georges,
Diario de un cura rural
(
Obras completas
, Luis de Caralt, t. 1, Barcelona, 1959, p. 193).
<<

[16]
BERNANOS, Georges,
o. c
, pp. 298 y 323.
<<

[17]
ATANASIO,
Discursos contra los arrianos
3, 24.
<<

[18]
SERAFIN DE SAROV,
Coloquio con N. A. Motovilov
, (
Espiritualidad rusa
, Rialp, Madrid, 1965, p. 22.)
<<

[19]
IRENEO DE LYON,
Adversus haereses
, 5, 8 (PG 7, 1141-1142)
<<

[20]
VATICANO II,
Gaudium et spes, 26
.
<<

Other books

His Dark Desires by Jennifer St Giles
The Protectors by Dowell, Trey
Murphy's Law by Jennifer Lowery
La Ilíada by Homero
I Had a Favorite Dress by Boni Ashburn
Once in a Blue Moon by Eileen Goudge
The Whole Enchilada by Diane Mott Davidson
The Mercenary's Claim by Chula Stone